Najważniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe umiejscowione w obrębie głowy i szyi jest palenie tytoniu. Zachorowaniom sprzyja także picie wysokoprocentowych alkoholi (np. wódki) oraz zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Są to zwykle raki płaskonabłonkowe wywodzące się z błony śluzowej wargi dolnej, jamy ustnej, krtani i nosowej części gardła, na które działają czynniki rakotwórcze rozpuszczone w ślinie palacza lub obecne we wdychanym przez palacza dymie. Z uwagi na skryty początkowo przebieg tych nowotworów i lekceważenie przez chorych wczesnych objawów, raki w tych lokalizacjach rozpoznawane są późno, często w wysokich stadiach zaawansowania. Większość raków umiejscowionych w jamie ustnej, czy nosogardzieli powoduje dyskomfort i bóle przy jedzeniu, co prowadzi do niedożywienia. Z kolei rak krtani, objawiający się początkowo banalną chrypką i lekceważony przez palacza (bo nie boli), szybko prowadzi do duszności zmuszającej do wytworzenia otworu w tchawicy (tracheostomii) dla ratowania życia. Nowotwory te dają przerzuty do węzłów chłonnych szyjnych, które początkowo wyczuwalne są jako niebolesne guzki powodujące asymetrię szyi.
Nowotwory głowy i szyi mogą znacznie upośledzać ważne czynności życiowe, takie jak odżywianie i oddychanie oraz powodować zaburzenia mowy. Mogą również występować bolesne owrzodzenia w jamie ustnej, bóle gardła, ucha, chrypka, nieprzyjemny zapach z ust, uczucie ciała obcego w gardle, krwawienia z nosa, a w zaawansowanych przypadkach szczękościsk i trudności w połykaniu. Objawy te często prowadzą do wyniszczenia, co utrudnia lub całkowicie uniemożliwia leczenie.
Rozpoznanie raków głowy i szyi jest dość łatwe, gdyż większość z nich jest widoczna we wziernikach laryngologicznych i możliwe jest pobranie wycinków do badania mikroskopowego, co potwierdza rozpoznanie kliniczne. Zaawansowanie procesu nowotworowego określane jest także badaniami obrazowymi: ultrasonograficznie lub przy pomocy tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego. Ponieważ nowotwory te związane są z paleniem papierosów, należy zawsze brać pod uwagę możliwość znalezienia w płucach nie tylko przerzutów, ale także drugiego nowotworu złośliwego – raka płuca.
Leczenie tych nowotworów planuje się na drodze konsylium składającego się ze specjalistów operacyjnych (chirurg, laryngolog), radioterapeuty i onkologa klinicznego. Przed leczeniem często zachodzi konieczność udrożnienia dróg oddechowych (przetoka tchawicza – tracheostomia) oraz założenie odżywczej przetoki żołądkowej (PEG) dla umożliwienia odżywiania podczas leczenia. Leczenie ma najczęściej charakter skojarzony: chirurgia oraz radioterapia i leczenie systemowe (radiochemioterapia). Leczenie to pozwala niejednokrotnie na zachowanie narządu (np. krtani).
Wyniki leczenia zależą od umiejscowienia zajętego narządu i zaawansowania raka. We wczesnych stadiach zaawansowania wyleczenie sięga 60-90%. Dzięki rozwojowi medycyny oraz nowoczesnym metodom leczenia dane te ulegają stałej poprawie.
Należy pamiętać, że można uniknąć zachorowania, rezygnując z palenia papierosów i picia mocnych alkoholi. W tych przypadkach profilaktyka pierwotna jest wyjątkowo skuteczna. Z kolei wczesne rozpoznanie choroby nowotworowej pozwala na skuteczne leczenie pozwalające na zachowanie mowy i zdolności odżywiania naturalną drogą.
