Psychospołeczne czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych

obraz: żródło Freepik

Choroby układu sercowo-naczyniowego są jednymi z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na całym świecie. Stanowią one główną przyczynę zgonów na świecie, a ich występowanie jest związane z wieloma czynnikami, takimi jak palenie tytoniu, niezdrowa dieta, brak aktywności fizycznej i nadużywanie alkoholu. W profilaktyce tych chorób rekomenduje się najczęściej niepalenie papierosów, zwiększenie aktywności fizycznej i poprawę diety dla obniżania poziomu cholesterolu. Ostatnie badania wskazują jednak na istotną rolę czynników psychospołecznych w rozwoju i prewencji chorób sercowo-naczyniowych.

W najnowszych wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologiczne­go (ESC, European Society of Cardiology) do­tyczących prewencji chorób układu sercowo­-naczyniowego w praktyce klinicznej znalazło się zalecenie, aby uwzględnić analizę czynni­ków psychospołecznych w ocenie globalnego ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjenta. Zdaniem ekspertów ESC kluczowe czynniki psychospołeczne mające wpływ na zdarzenia sercowo-naczy­niowe to: niski status socjoekonomiczny, brak wsparcia społecznego, stres w pracy i w życiu rodzinnym, lęk, depresja oraz inne zaburzenia psychiczne.

Psychospołeczne czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych odnoszą się do interakcji między psychologicznymi i społecznymi czynnikami, które mogą wpływać na zdrowie serca. Są one dużą grupą niejednorodnych, aczkolwiek często wzajemnie ze sobą powiązanych czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego i na ogół kumulują się u tych samych osób lub grup. Należą do nich:

Status socjoekonomiczny

Status socjoekonomiczny ma istotny związek z podwyższonym ryzykiem wystąpienia cho­rób układu krążenia w krajach rozwiniętych cywilizacyjnie (do których zalicza się także Polska), szczególnie w zakresie poziomu wykształcenia oraz poziomu dochodów - ich wzrost koreluje ze spadkiem ryzyka wystą­pienia choroby wieńcowej. Jest to wyjaśniane z uwzględnieniem aspektu behawioralnego, związanego z zrachowaniami prozdrowotnymi, zależącymi od statusu społecznego, a także patofizjologicznego, związanego z przewle­kłym stresem psychospołecznym, którego częściej mogą doświadczać osoby o niskim statusie społecz­no-ekonomicznym.

Izolacja społeczna

Izolacja społeczna czyli brak wsparcia społecznego i poczucie samotności mogą prowadzić do zwiększonego stresu i pogorszenia zdrowia psychicznego, co z kolei może wpływać na ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Badania sugerują, że osoby z ograniczoną siecią społeczną mają większe ryzyko wystąpienia chorób serca, niezależnie od innych czynników ryzyka.

Stres

Stres (długotrwały stres, narażenie na nagłe zdarzenia życiowe, narażenie na katastrofy naturalne, stresory indywidualne skutkujące gwałtownymi negatywnymi emocjami) może prowadzić do wzrostu ciśnienia krwi, podwyższenia poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi, a także do zwiększenia ryzyka wystąpienia zakrzepów krwi. W odpowiedzi na stres, organizm uwalnia hormony stresu, takie jak kortyzol i adrenalina, które mogą powodować wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca i skurcze naczyń krwionośnych. Długotrwały stres może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego, który jest związany z uszkodzeniem naczyń krwionośnych i zwiększa ryzyko wystąpienia chorób serca. Wpływ stresu na choroby układu sercowo-naczyniowego wynika z jego negatywnego wpływu na autonomiczny układ nerwowy, który reguluje funkcje serca i naczyń krwionośnych. Prewencja chorób układu sercowo-naczyniowego powinna zatem obejmować zarządzanie stresem poprzez techniki relaksacyjne, medytację, aktywność fizyczną i inne strategie.

Depresja i lęk

Depresja i jej powiązania z chorobami układu krążenia zostały dobrze zbadane. Ba­dania wykazują między innymi, że afekt depresyjny zwiększa o 50–60% praw­dopodobieństwo wystąpienia choroby nie­dokrwiennej serca w ciągu 12 lat, a zdiagnozowana depresja jest skorelowana z 4,5 razy częstszym występowaniem zawa­łu serca. Osoby cierpiące na depresję i/lub zaburzenia lękowe często mają niezdrowe nawyki żywieniowe, prowadzą siedzący tryb życia, mogą cierpieć na zaburzenia snu a także mogą nadużywać alkoholu i tytoniu, co zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Psychospołeczne czynniki ryzyka mają znaczący wpływ na zdrowie serca- dlatego odpowiednia opieka medyczna i społeczna, oddziaływania psychologiczne i psychoterapeutyczne, regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i utrzymanie zdrowych relacji społecznych mogą pomóc w zmniejszeniu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Ważne jest, aby świadomie dbać o zdrowie psychiczne, radzić sobie ze stresem, utrzymywać aktywny tryb życia, unikać nadużywania alkoholu i tytoniu, a także dążyć do utrzymania zdrowej diety i utrzymania odpowiedniego wsparcia społecznego.

Literatura:

1. 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: European Heart Journal, Volume 42, Issue 34, 7 September 2021, Pages 3227–3337.
2. Grupa Robocza ds. prewencji chorób sercowo-naczyniowych w praktyce klinicznej z przedstawicielami ESC. Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej Vol 79, Supp. V (2021) - Zeszyty Edukacyjne Kardiologii Polskiej 5/2021.
3. Zdrojewski T, Jankowski P, Bandosz P i wsp. Nowe wersja systemu oceny ryzyka sercowo-naczyniowego i tablic SCORE dla populacji Polski. Kardiologia Polska 2015; 73,10: 958-961.
4. Steptoe A, Kivimäki M. Stress and cardiovascular disease. Nat Rev Cardiol. 2012;9(6):360-370.
5. Pająk A i wsp. Wytyczne Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia dotyczące psychospołecznych czynników ryzyka, w Podolec P. Kopeć G. Wytyczne Polskiego Forum Profilaktyki, aktualizacja 2015. Polskie Forum profilaktyki, Kraków 2015.
6. Kozela M. i wsp. The association of depressive symptoms with cardiovascular and all-cause mortality in Central and Eastern Europe: Prospective results of the HAPIEE study, Eur J Prev Cardiol. 2016 Nov;23(17):1839-1847
7. Kozela M, i wsp.., Accumulation of psychosocial risk factors and incidence of cardiovascular disease: a prospective observation of the Polish HAPIEE cohort. Kardiol Pol. 2019 May 24;77(5):535-540.