Zdjęcie: Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza SPZOZ w Tarnowie
Ogromny rozwój badań klinicznych oraz wynikających z nich terapii w znaczący sposób przyczynił się do poprawy wyników leczenia wielu nowotworów złośliwych. Niezależenie od stosowanych metod radykalnej lub paliatywnej radioterapii, chemioterapii lub terapii ukierunkowanych molekularnie, nie można zapomnieć o najważniejszym celu jakim jest leczenie chorego, a nie choroby. Dlatego tak ważne jest łagodzenie objawów spowodowanych obecnością choroby nowotworowej lub usuwanie skutków ubocznych leczenia. Podstawowymi objawami towarzyszącymi pacjentowi z chorobą nowotworową są: dolegliwości bólowe, zaburzenia hematologiczne, duszność, obrzęki, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, zaburzenia układu krążenia, zaburzenia metaboliczne, zaburzenia mineralizacji kości, zmiany skórne, zaburzenia żywienia i nawadniania, zmęczenie oraz problemy psycho-onkologiczne. Opanowanie wszystkich tych objawów, łagodzenie ich nasilenia prowadzące do poprawy stanu pacjenta oraz nazywamy leczeniem wspomagającym.
Każdy chory na nowotwór ma prawo oczekiwać, aby bóle towarzyszące jego chorobie były starannie leczone, a jego problemy związane z dolegliwości bólowymi spotkały się
z należytym zrozumieniem pracowników służby zdrowia. W chorobie nowotworowej zazwyczaj występują dwa mechanizmy powstania bólu:
- Bóle receptorowe (nocyceptywne) – powstają w wyniku mechanicznego lub chemicznego drażnienia receptorów nerwów czuciowych przez mediatory zapalenia gromadzące się wokół guza nowotworowego lub innych uszkodzonych tkanek
- Bóle niereceptorowe (neuropatyczne) – powstają w wyniku ucisku lub zniszczenia nerwów korzeni nerwowych lub rdzenia kręgowego przez guz nowotworowy, uszkodzone struktury kostne, zwłóknienia okolicznych tkanek, neurotoksyczne działanie leków cytotoksycznych.
W terapii guzów nowotworowych leki analgetyczne dzielimy na trzy grupy (stopniując ich dawkowanie od najsłabszych do najsilniejszych):
- Pierwszy stopień anelgetyki nieopioidowe, np. paracetamol i niesterydowe leki przeciwzapalne.
- Drugi stopień słabe opioidy, np. kodeina, dihydrokodeina, tramadol.
- Trzeci stopień silne opioidy, np. morfina, fentanyl, oxycodon, buprenorfina.
Leki opioidowe mogą być podawane doustnie, przezskórnie w postaci plastrów, domięśniowo oraz dożylnie i podskórnie. Osobnym sposobem postępowania przeciwbólowego w uporczywych bólach opornych na leczenie standardowe są zabiegi anestezjologiczne. Zaliczamy do nich:
- dokanałowe podawanie opioidów w bezpośrednie sąsiedztwo receptorów opioidowych w rdzeniu kręgowym (sposób ten pozwala na długotrwale i głębokie zniesienie bólu),
- neuroliza splotów międzyżebrowych stosowana w przypadku silnych dolegliwości bólowych okolicy żeber i ściany klatki piersiowej,
- neuroliza podpajęczynówkowa siodłowa w leczeniu uporczywych bólów krocza i odbytu,
- neuroliza splotu trzewnego stosowana w przypadku silnych dolegliwości bólowych jamy brzusznej.
Oprócz typowych leków przeciwbólowych stosowane są dodatkowo leki wspomagające (koanalgetyki). Zaliczamy do nich leki antydepresyjne, np. amitriptirina, stosowane wspomagająco w bólach neuropatycznych, leki przeciwdrgawkowe, stosowane w silnych bólach neuropatycznych, np. gabapentyna, amizepin, glikokortyko sterydy stosowane wspomagając o celem zmniejszenia obrzęku towarzyszącego zmianie guzowatej. Jedynie umiejętne i prawidłowe stosowanie leków przeciwbólowych z różnych grup, ich właściwe łączenie oraz wykorzystanie metod inwazyjnych i wspomagających może zagwarantować choremu pełną analgezję, poprawę samopoczucia zarówno psychicznego, jak i fizycznego.
Lek. med. Maria Srebro-Stańczyk
